De oorsprong van de spruitjes

In de 14de eeuw, na de bouw van de tweede Brusselse omwalling, ontwikkelde de tuinbouw zich buiten de omwalling in de huidige gemeente Sint-Gillis. Alle vruchtbare gronden werden ingenomen door onder andere drooglegging, maar toch kon de groentenopbrengst niet voldoen aan de vraag van de almaar groeiende bevolking van Brussel. Tegen het midden van de 17de eeuw slaagden de tuinbouwers van Sint-Gillis erin een nieuw soort kooltjes te kweken. Het was een kruising die je verticaal kon kweken waardoor er minder grondoppervlakte werd ingenomen. De Brusselse spruit was geboren. Door het succes nam de nieuwe groente al snel een groot deel van het landbouwoppervlak in. Het duurde dan ook niet lang tot de bewoners van Sint-Gillis de bijnaam "kuulkappers" kregen.

Smalle boom of struik voor kleine tuin

Heb je een kleinere tuin maar wil je toch graag een boom of grote struik planten, koop dan smalblijvende planten, liefst inheemse. Als je in je zoekopdracht de kernwoorden “fastigiata”, “geveerde spil”, “zuilvormig” of “opgaand” plaatst, dan krijg je bomen of struiken die niet breed uitgroeien.

De geveerde spil op onze foto is de inheemse Cornus Mas of Gele kornoelje. Deze struik levert al bloempjes in februari en maart vóór er blaadjes aankomen. Zo krijg je een unieke gele kleur tijdens de donkere winterperiode. Bovendien zijn deze vroege bloemen al het eerste voedsel voor veel insecten. Het blad is groen en tegen het einde van de zomer komen er mooie rode vruchten aan de struik. De licht zure vruchten zijn eetbaar voor de mens. Ideaal om jam of confituur van te maken. Als je de vruchten zelf niet opeet zullen de dieren in je ecotuin dat heel graag doen. In de herfst krijg je prachtige rode bladeren en in de winter.

Waar komen herfstkleuren vandaan?

Het pigment chlorofyl is in de zomer overvloedig aanwezig in het blad en kleurt daardoor het blad groen. In de herfst vermindert de hoeveelheid zonlicht en dalen de temperaturen waardoor de aanmaak van chlorofyl daalt. Bovendien beginnen de bomen op dat moment actief het chlorofyl uit hun bladeren weg te halen om het in hun takken op te slaan.

De herfstbladeren zullen geel kleuren als het pigment xantofyl dat al tijdens de zomer in kleinere hoeveelheden in het blad zaten nu plots in de meerderheid is omdat het chlorofyl verdwenen is. Ze worden oranje als het pigment caroteen de overhand neemt. Tannines zorgen voor een bruine kleur. Voor de kleur rood is het pigment anthocyaan verantwoordelijk. In tegenstelling tot xantofyl wordt anthocyaan pas in de herfst aangemaakt door de boom. Rode herfstbladeren aanmaken is voor de boom een verdedigingsmechanisme tegen de insecten die afkomen op de aminozuren in de bladeren. Insecten blijken namelijk meer aangetrokken te worden tot gele bladeren omdat die evolutionair gezien zouden wijzen op zwakkere bomen.

Als rode herfstbladeren beter beschermen tegen insecten, waarom overheerst in Europa dan de gele herfstkleur en in Noord-Amerika de rode kleur?

Daarvoor moeten we heel erg ver terug gaan in de tijd. Tot 35 miljoen jaar geleden waren grote delen van de aarde bedekt met tropisch regenwoud waarvan de bomen altijd groen waren. Relatief plots kwamen de ijstijden er aan. In die tijd evolueerden de bomen naar bladverliezende planten die rode herfstbladeren probeerden om insecten af te houden. In Noord-Amerika en Oost-Azië zorgden de noord-zuid gerichte bergketens dat zowel de bomen als hun insectenbelagers tijdens de opeenvolgende ijstijden konden emigreren en terug immigreren in de warmere perioden. De bomen moesten hun verdedigingstechniek met rode bladeren handhaven.

In Europa waren de Alpen echter geen hulp maar een belemmering want die bergketen is oost-west gericht en vormde dus een echte muur die migrerende planten en dieren tegenhield. Vele boomsoorten stierven uit en daardoor ook de insecten die van hun sap leefden. De sterke boomsoorten die overleefden hadden niet meer te maken met belagende insecten en daardoor lieten ze stilaan hun verdedigingsmechanisme van rode herfstbladeren varen.

Kleine zonnebloemen kweken met gewoon zonnebloemenzaad

Heb je al eens geprobeerd om zonnebloemen met opzet te laat te zaaien? Dan krijg je dwergzonnebloemen.
Normaal zaai je zonnebloemen in april of mei. Wij zaaiden ze eind juni en nu - na tweeënhalve maand - zien ze er zo uit. De hoogste komen dan maximaal tot aan je schouder omdat ze een kortere tijd hadden om te groeien tot het moment van bloei. Ongeacht hun leeftijd beginnen zonnebloemen namelijk te bloeien zodra de dagen korter worden dan hun genetisch bepaalde "ideale daglengte", meestal komt dat overeen met de daglengte in de zomer. In september zijn de dagen al merkelijk korter geworden. Dat is niet meer de ideale daglengte en daardoor gaan zonnebloemen ten laatste in september bloeien, onafhankelijk van wanneer ze gezaaid zijn.
Wil je echt mini-zonnebloempjes kweken met de klassieke vogelvoer-reuzenzonnebloemen, dan moet je nog later dan eind juni zaaien.

Begin oktober zullen ze helemaal uitgebloeid zijn en kunnen ze dienen als vroeg vogelvoer.

Maak met je buren een egeldoorgang

De egel doet het niet goed in België en Nederland. Eén tuin is te klein als leefgebied maar helaas zijn veel tuinen omheind en onbereikbaar voor de egels. Help daarom de egel door samen met je buren een opening te maken naar elkaars tuin. Dat kan een gat zijn in een draadomheining zoals op onze foto of een tunnel onder een houten omheining of stenen tuinmuur. De ideale opening is 15 op 15 cm. De egel kan er door maar de huisdieren zoals katten en honden niet. Door deze openingen kan de egel naar veel meer tuinen op zoek naar het nodige voedsel zoals slakken, regenwormen, spinnen, kevers en andere insecten. In een ecotuin vindt de egel voldoende voedsel. Helaas zijn bijlange nog niet alle tuinen in België en Nederland ecologische tuinen. Aangezien niet elke tuin evenveel voedsel biedt aan de egel moet hij vlot van de ene tuin naar de andere kunnen gaan. Door die mix van voedselrijke ecotuinen en kale, “opgepoetste” woestijntuinen zonder voedsel heeft de egel volgens Natuurpunt ruwweg een leefgebied van tien hectare nodig. Zo begrijp je het belang van een egeldoorgang in je tuin en die van je buren.

Meer voorbeelden van egelopeningen in een tuin vind je op de site van Natuurpunt:
https://www.natuurpunt.be/pagina/hoe-maak-je-een-doorgang-voor-egels

Heermoes mulch voor je tomaten

Leg mulch van heermoes rond je tomatenplanten om ze sterker te maken.
We gebruiken het afgesneden heermoes als bodembedekking ("mulch") rond onze tomatenplanten  om ze sterker te maken. We doen dit om twee redenen.

Ten eerste zorgt de mulchlaag dat het water in de grond minder snel verdampt. Je moet hierdoor minder water gieten en bovendien blijft de lucht rond de tomatenplant op die manier droog. Dat is meegenomen want tomaten zijn gevoelig aan schimmels en die gedijen goed in vochtige lucht. Mulch is dus een goede voorzorgsmaatregel tegen schimmelaantasting. Mulch van gelijk welke plant geeft dit effect.

Ten tweede gebruiken we specifiek mulch van heermoes omdat het afgestorven heermoesgroen langzaam bepaalde stoffen weer afgeeft aan de bodem en dus aan de tomaten. Het zijn stoffen die de plant met zijn metersdiepe wortels uit de bodem heeft gehaald:

- Kalium zal zorgen dat de tomaten meer smaak hebben
- Calcium zal preventief werken tegen neusrot
- Stikstof zal zorgen voor een goede groei (maar stikstof is niet zo overvloedig aanwezig in heermoes als bij mulch van brandnetels).

Doe zelf eens de test en ga op zoek naar heermoes in je buurt.

Grelinette of woelvork gebruiken in je moestuin

Gebruik de grelinette of woelvork om je tuingrond mooi te verkruimelen zonder het bodemleven en de bodemstructuur te verstoren en zonder je rug te belasten. In het filmpje zie je hoe een grelinette moet gebruiken.

Met het bodemleven bedoelen we de zichtbare en onzichtbare levende organismen in de grond. Zichtbare organismen zijn regenwormen, mollen, insecten, spinnen, springstaarten, mijten en schimmels. Onzichtbare organismen zijn nematoden of aaltjes en bacteriën. We noemen ze onzichtbaar omdat ze zo klein zijn dat ze met het blote oog niet te zien zijn.

Met de bodemstructuur wordt de schikking en samenhang van de vaste gronddeeltjes bedoeld. De vaste gronddeeltjes zijn enerzijds de mineralen (zand en klei) en anderzijds de dode organische stof die van afgestorven planten en dieren komt. Een goede bodemstructuur betekent dat ongeveer de helft van het grondvolume uit vaste deeltjes bestaat en de andere helft uit minuscule lege ruimten of poriën. Een goede bodem heeft bovendien zowel grote als kleine poriën. Kleine poriën zijn goed om water vast te houden. Grote poriën houden goed de lucht vast en laten toe dat overtollig water wordt afgevoerd.

Samengevat kan je zeggen dat de levende organismen het dood planten- en dierenmateriaal verkleinen tot minuscule volumedeeltjes die structuur geven aan de bodem en tot minuscule voedseldeeltjes voor de planten. Als je dus de tuingrond omkeert door bijvoorbeeld te spitten met een spade, dan ga je eigenlijk letterlijk de leefwereld van die organismen omdraaien en doen instorten. Zo krijg je logischerwijze slechtere groeiomstandigheden voor je planten. Met de grelinette vermijd je dit.

Tenslotte is de grelinette ook heel goed voor je rug want je hoeft niet meer je rug te buigen terwijl je een zwaar gewicht torst. Je hebt enkel je armspieren en het gewicht van je lichaam nodig om de grelinette te hanteren. Wij kochten onze grelinette bij Huize Boskante in Eernegem.

Tripmadam als bodembedekker op droge grond

Vervang je gazon op droge, zonnige, voedselarme plaatsen door de inheemse plant Tripmadam, een overblijvende sedum die de ideale bodembedekker is voor dergelijke gronden. De stengels hangen naar beneden maar in mei beginnen ze zich langzaam op te richten tot ze helemaal rechtstaan. Vanaf dan bloeien ze in juni en juli met gele bloemetjes die gretig bestoven worden door bijen, hommels, zweefvliegen, vliegen, kevers, …

Wij hebben de tripmadam geplant onder onze pluimes waar het heel droog is en waar veel zon valt. Omdat de plant laag blijft buiten het bloeiseizoen is ze perfect om gazon te vervangen op alle zonnige, droge plaatsen: onder bomen, op stadsterrassen, op zanderige grond. De plant komt het meest tot zijn recht als er veel planten bij elkaar staan, dus liefst een paar vierkante meter. Visueel ziet het er dan echt uit als een gazon dat een paar weken niet gemaaid is waar in de zomer bloemetjes bovenuit steken. De hoogte is 15 cm buiten de bloeitijd. De bloemstengels worden maximaal 30 cm hoog.  De wetenschappelijke naam voor Tripmadam is Sedum reflexum. De nectar- en pollenwaarde bedraagt 3 op een schaal van 5. Dat is een getal dat vooral door de imkers met honingbijen in de gaten wordt gehouden. Wat goed is voor honingbijen is ook goed voor de andere bijen en insecten.

Hoe de Mesclun sla werd uitgevonden

Van april tot juli kan je je eigen Mesclun slamix zaaien in open grond. Wist je dat Mesclun niet de naam van een slasoort is? Het zijn de monniken uit het Franciscanerklooster in Cimiez bij Nice die de Mesclun hebben uitgevonden.

De Franciscanermonniken kweekten in de 16de eeuw verschillende slasoorten en bladgroenten in aparte bedden, zoals de moestuiniers vandaag ook nog doen. Bij het uitdunnen gooiden zij de gerooide zaailingen echter niet op de composthoop maar verwerkten ze die bonte mengeling van jonge bladgroenten met veel smaak in hun maaltijden. Mesclun betekent letterlijk “mengeling” en komt van het woord mesclare uit het Volkslatijn dat in de streek van Nice werd gesproken. Mesclun is een mengeling van allerlei sla, veldsla, rucola, cichorei, andijvie, radicchio, kruiden, …

De monniken van de Cimiez mag je dus gerust beschouwen als de pioniers van de hedendaagse acties tegen voedselverspilling. :-)

Verloren drinkwater opvangen voor je tuin

Na het ongewoon droge jaar 2018 is er bij het begin van de lente 2019 nog niet veel van dit watertekort weggewerkt op veel plaatsen in Vlaanderen en Nederland. Regenwater opvangen is een goede praktijk. Het is echter ook van belang om altijd spaarzaam om te gaan met leidingwater of drinkwater.

Vang daarom elke dag het koude leidingwater op dat je normaal laat wegstromen tot je warm water hebt. Giet dat in een waterjerrycan van 20 liter die in de keuken of de badkamer staat. Als de jerrycan vol is giet je die uit in een regenton die buiten staat. Zo krijg je een enorme voorraad water die je kan gebruiken voor je tuin als het opnieuw een heel droog voorjaar of een bloedhete zomer wordt zoals vorig jaar.

Zelf touw maken van wilgenbast

Om dingen vast te maken in de tuin gebruikt men meestal plastic touwtjes, ijzerdraad of rubberen koord. Het is veel ecologischer om touw te gebruiken dat van natuurlijke vezels is gemaakt zoals sisaltouw dat bestaat uit bladeren van de agave. Het meest ecologisch is echter om zelf verbindingen te maken met planten die in je eigen tuin groeien. Enkele stengels lang gras zijn al bruikbaar om voor korte tijd lichte zaken samen te binden.

Wil je heel stevig touw dat minstens een jaar meegaat, dan zal je wilgen moeten gebruiken. Neem hiervoor een lange, rechte wilgentak die pas afgesnoeid is en scheur de bast er in linten af. Gebruik dit soepel maar stevig lint als touw om je tijdelijke constructies mee samen te binden die een heel tuinseizoen moeten meegaan. Na enkele dagen wordt de soepele bast hard waardoor je een heel sterke constructie krijgt.

Wij gebruiken wilgenbast bijvoorbeeld om een klimrek voor de pompoenen in elkaar te steken. Het werkt ook voor bonenstaken, tomatenrekjes, rozenpiramiden en andere tuinconstructies. De bast wordt zo sterk dat je voor het afbreken een snoeischaar nodig hebt om het wilgentouw door te knippen.

 

Probeer het zelf nog deze winter eens uit met je snoeihout van de wilgenknot. In de zomer kan je ook wilgenbast van vers gesnoeide takken halen maar snoeien in de zomer is uiteraard af te raden. Een oplossing kan zijn om in de winter gesnoeide takken vochtig te houden tot in de zomer zodat de bast ook dan nog soepel blijft.

Plant een wilgenstruik in je tuin voor meer biodiversiteit.

Ga nog deze winter op zoek naar wilgenknotters en vraag hen een rechte duimdikke tak van 50 cm. Plant de tak in je tuin op 30 cm diepte. Uit het stompje dat 20 cm boven de grond zit komen in het voorjaar nieuwe twijgen. De volgende winter laat je de struik met rust. Uit de eerstejaarstwijgen groeien namelijk weer nieuwe twijgen die deze keer bloempjes zullen dragen, de zogenaamde ‘wilgenkatjes’. De tweede winter na de aanplant snoei je voor de eerste keer de wilgenstruik. Als je elk jaar katjes wil, dan snoei enkel de helft van het aantal takken tot zo’n 20 cm boven de grond. Die snoeibeurt herhaal je elk jaar. Als je alle takken tegelijk snoeit, herhaal je de snoei pas om de twee jaar want anders krijg je geen wilgenkatjes. Katjes komen enkel op twijgjes die uit twijgen van een jaar oud groeien.

Een wilgenstruik neem veel minder plaats in dan een knotwilg(boom) en is dus ook geschikt voor kleinere tuinen. Snoeien is nodig om de struik klein te houden.

De ecologische waarde van een wilgenstruik is groot. Een struik is sowieso goed voor vogels. Een wilgenstruik krijgt bovendien katjes die in het voorjaar voedsel leveren voor de vroeg vliegende insecten als er nog niet veel ander voedsel aanwezig is. De insecten die de wilgenkatjes in maart en april waarderen zijn solitaire bijen, zeldzame zweefvliegen, bloemvliegen en vroege vlinders zoals dagpauwoog, gehakkelde aurelia, atalanta en kleine vos. De groene vrouwelijke katjes leveren enkel nectar; de gele mannelijke katjes leveren nectar en stuifmeel.

Al die insecten trekken natuurlijk ook weer vogels aan die op zoek zijn naar voedsel. Zo maken deze vogels kennis met je tuin en zullen ze ook in de zomer je tuin bezoeken en zullen ze op zoek naar eten je moestuin vrijwaren van te grote insectenaantallen.